Kenmerkend voor adaptieve uitdagingen is dat er geen eenduidelijke oplossing is en daardoor ook niet één werkende aanpak. Adaptief leiderschap is anders dan traditioneel leiderschap - de top is veel meer faciliterend en richtinggevend dan sturend en controlerend. En leiderschap wordt gestimuleerd in alle onderdelen van de organisatie. Enkele principes die kenmerkend zijn voor adaptief leiderschap:
- Adaptief leiderschap gaat over enerzijds meedoen in de verandering en vaak zelf ook veranderen, ‘on the dancefloor’; en anderzijds over afstand nemen en naar het veranderproces kijken, ‘on the balcony’. Er zijn vaardigheden voor te ontwikkelen, maar het betekent ook heel veel improviseren. Er is geen kant-en-klaar stappenplan voor te schrijven - tijdens de verandering wordt de verandering ontwikkeld, waarbij wordt ingespeeld op wat er op dat moment gebeurt.
- Politiek speelt een belangrijke rol in adaptief leiderschap: medestanders vinden, samenwerken met tegenstanders, zorgen voor commitment. Het gaat over mensen motiveren en mobiliseren.
- Adaptief leiderschap heeft zeker ook te maken met conflicten. Mensen kunnen verschillende meningen hebben over de adaptieve uitdaging en over de oplossingsrichting. Daarom is het belangrijk om een dialoog tussen conflicterende meningen te organiseren, om gezamenlijk tot nieuwe ideeën te komen en creatieve energie lost te maken. Dit vraagt om goede begeleiders, om de conflicten te kanaliseren en verschillende partijen bij elkaar te brengen.
- Adaptief leiderschap vraagt van mensen dat ze zelf aan de slag gaan; het is niet (langer) de top die problemen kan oplossen, maar iedereen heeft een verantwoordelijkheid in de adaptieve uitdaging. Mensen moeten zelf de uitdaging onder ogen zien, hun overtuigingen en patronen doorbreken, ze moeten gezamenlijk tot oplossingen komen en hun gedrag veranderen. Een leider of manager kan dat niet voor hen doen en moet ook niet denken dat wèl te kunnen. Iedere medewerker moet verantwoordelijkheid nemen, en ook krijgen.
- Adaptief leiderschap vraagt ook om volharding. Mensen, op alle niveaus in de organisatie, zullen alles doen om het pijnlijke werk van adaptieve verandering te vermijden, soms openlijk door te wijzen op andere urgente prioriteiten, door te komen met werkzaamheden die eerst moeten gebeuren; of ze laten conflicten hoog oplopen; of duiken onder in ander werk- in de hoop dat het wel weer overwaait. De taak van de leider is om mensen bij de taak te houden, om te blijven confronteren, om de onvermijdelijke conflicten in de hand te houden. Dit is een belangrijke, uiterst moeilijk en zeer onpopulaire rol.
Adaptieve uitdagingen vragen om een andere manier van kijken naar verandering : niet top-down te besturen veranderingen, maar veranderingen van onderop en soms zelfs van buiten de organisatie, in interactie met andere partijen in de eigen keten of uit andere sectoren.